Phái sinh trong thị trường tài chính đang được nhiều nhà đầu tư tìm hiểu, bởi đây là một hình thức đầu tư thú vị. Các nhà đầu tư mua các công cụ phái sinh cho mục đích đầu cơ. Họ kiếm được lợi nhuận từ biến động giá mà không phải mua trực tiếp tài sản cơ sở.
1. Tìm hiểu phái sinh là gì?
Công cụ phái sinh là các công cụ tài chính có giá trị bắt nguồn từ tài sản cơ sở. Theo đó tài sản cơ sở có thể là tài sản vật chất, chẳng hạn như hàng hóa hoặc chúng là tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, các loại tiền tệ và chỉ số.
Cụ thể, các tài sản cơ sở khác nhau cho những công cụ phái sinh không giống nhau. Chúng có thể là tài sản vật chất như hàng hóa (vàng, bạc, khí tự nhiên, dầu, lúa mì và cà phê). Ví dụ, các hợp đồng hàng hóa nông nghiệp và năng lượng là giao dịch lớn nhất, chiếm khoảng 36% và 31% tổng số hợp đồng phái sinh dựa trên hàng hóa. Các tài sản tài chính (điển hình là cổ phiếu và trái phiếu) cũng có thể là tài sản cơ sở.
2. Một số công cụ phái sinh hiện nay
2.1. Hợp đồng kỳ hạn (forward contract)
Kỳ hạn là một hợp đồng phái sinh tùy chỉnh, trong đó các bên liên quan đồng ý về một thỏa thuận thanh toán trong tương lai cho một tài sản có giá được thỏa thuận khi hợp đồng được ký kết. Một bên là bên bán có nghĩa vụ bán tài sản, một bên là bên mua có nghĩa vụ mua tài sản. Thông số kỹ thuật của hợp đồng phụ thuộc vào thỏa thuận giữa những bên tham gia.
2.2. Hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai tương tự như hợp đồng kỳ hạn ở trên. Tuy nhiên, hợp đồng tương lai được tiêu chuẩn hóa rõ ràng hơn, cũng như loại hợp đồng này có thể được giao dịch trên một sàn. Trong khi đó, giao dịch hợp đồng kỳ hạn diễn ra trên thị trường phi tập trung.
Vì lý do này, các hợp đồng tương lai được quy định nhiều hơn và minh bạch hơn. Ngoài ra, các hợp đồng tương lai thường miễn nhiễm với rủi ro tín dụng của đối tác, đó là rủi ro khi đối tác không thực hiện nghĩa vụ của mình.
2.3. Hợp đồng hoán đổi (SWAP)
Hoán đổi là một hợp đồng phái sinh, theo đó mỗi phía trao đổi một công cụ tài chính hoặc dòng tiền trong 1 thời gian xác định. Một ví dụ là hợp đồng hoán đổi lãi suất đơn giản như sau: Công ty của bạn vay ngân hàng và chịu lãi suất thả nổi. Tuy nhiên, bạn muốn lãi suất cố định vì nó dễ dự đoán hơn. Sau đó, bạn tiến hành một hợp đồng hoán đổi với đại lý.
Công ty của bạn thực hiện một mức lãi suất cố định trả cho đại lý. Và đại lý sẽ tiến hành xử lý các khoản lãi suất thả nổi cho bạn.
2.4. Phái sinh quyền chọn
Hợp đồng quyền chọn cho chúng ta quyền mua hoặc bán tài sản cơ sở. Giá của hợp đồng quyền chọn sẽ được thực hiện phụ thuộc vào giá tương lai, được xác định khi hợp đồng được ký kết. Bởi vì nó đại diện cho một quyền, không phải là một nghĩa vụ, nên quyền chọn có thể được thực hiện hoặc không.
2.5. Hợp đồng hoán đổi rủi ro tín dụng (CDS)
Hợp đồng hoán đổi rủi ro tín dụng (CDS) hoạt động tương tự như bảo hiểm. Ví dụ, bạn đầu tư vào trái phiếu. Sau đó, bạn mua CDS để bảo vệ khoản đầu tư của mình khỏi rủi ro vỡ nợ bằng cách trả phí bảo hiểm định kỳ cho người bán CDS.
2.6. Chứng khoán đảm bảo bằng tài sản (ABS)
Chứng khoán đảm bảo bằng tài sản (ABS) là các công cụ phái sinh có thu nhập cố định mà các khoản thanh toán đến từ các tài sản được chứng khoán hóa. Ví dụ, người bán ABS tập hợp các tài sản như thế chấp, hóa đơn tiện ích, khoản phải thu và khoản vay mua ô tô. Sau đó, họ đóng gói chúng dưới dạng chứng khoán có thu nhập cố định và bán cho các nhà đầu tư. Và ABS thường xuyên thanh toán từ dòng thu nhập của các tài sản cơ bản.
3. Mục đích mua phái sinh là gì?
Các công cụ này phát triển để đáp ứng hai mục đích chính. Đầu tiên, nhà đầu tư mua nó cho mục đích đầu cơ. Ví dụ, chúng ta mua hợp đồng tương lai vàng để hưởng lợi từ việc tăng giá mà không cần phải mua vàng.
Thứ hai, các công cụ phái sinh giúp đem lại điều kiện thuận lợi cho việc phòng ngừa rủi ro. Ví dụ: bạn có thể giảm thiểu rủi ro trong cơ sở bằng cách nhận các hợp đồng có giá trị di chuyển đối nghịch với vị trí cơ bản. Bạn nắm giữ cổ phiếu và kỳ vọng giá trị của nó sẽ tăng trong dài hạn. Và để bảo vệ các khoản đầu tư của bạn khỏi những biến động bất lợi về giá, bạn thực hiện các hợp đồng tương lai với các vị thế bán. Như vậy, nếu giá cổ phiếu giảm, vị thế bán khống cho phép bạn kiếm lời, bù đắp cho khoản lỗ trong khoản đầu tư cổ phiếu mà bạn nắm giữ do giá giảm.
Tương tự như vậy, khi bạn đầu tư vào trái phiếu, bạn có thể phòng ngừa rủi ro bằng cách mua hợp đồng hoán đổi nợ xấu (CDS). Vì vậy, bạn có thể thu hồi khoản đầu tư của mình khi người phát hành không thanh toán.
4. Ai tham gia vào thị trường phái sinh?
Những nhà đầu tư muốn phòng ngừa rủi ro, nhà đầu cơ và nhà giao dịch là những người chơi chính trong thị trường phái sinh.
Các nhà bảo hiểm nắm giữ các công cụ phái sinh để hạn chế rủi ro do biến động giá trong tương lai. Họ thường là những người sở hữu tài sản cơ bản.
Trong khi đó, các nhà đầu cơ và thương nhân thường mua các hợp đồng phái sinh để kiếm lợi nhuận từ biến động giá mà không cần mua tài sản cơ bản. Họ dự đoán hướng giá sẽ di chuyển trong tương lai và thực hiện các vị trí tương ứng.
Các nhà môi giới chênh lệch giá là một người chơi khác trong thị trường phái sinh. Họ cùng lúc tiến hành những giao dịch trên hai hoặc nhiều thị trường. Họ mua hợp đồng với giá thấp hơn ở một nơi và thực hiện bán ở một nơi khác miễn là thu được mức giá cao hơn.
5. Công cụ phái sinh được giao dịch ở đâu?
Giao dịch phái sinh có thể diễn ra trên các sàn giao dịch tập trung và thị trường phi tập trung (OTC).
Giao dịch trên sàn giao dịch có thể đem đến một số lợi thế so với giao dịch OTC. Thứ nhất, hợp đồng được tiêu chuẩn hóa. Thứ hai, thị trường thường thanh khoản hơn vì có nhiều người tham gia. Thứ ba, giao dịch được hỗ trợ bởi một cơ quan thanh toán bù trừ để giải quyết giao dịch. Thứ tư, các giao dịch minh bạch hơn vì các giao dịch được tiết lộ cho các cơ quan quản lý.
Còn với thị trường phi tập trung (OTC) liên quan đến các giao dịch trực tiếp giữa các bên liên quan mà không có thị trường tập trung. Thay vào đó, họ giao dịch không chính thức để sắp xếp các giao dịch. Ví dụ, các hợp đồng kỳ hạn được giao dịch trên thị trường này.
Thị trường tự do này cung cấp một số lợi ích. Đầu tiên, quyền riêng tư là lợi thế lớn nhất. Các giao dịch không phải được tiết lộ cho cơ quan quản lý. Do đó, thị trường OTC cung cấp nhiều quyền riêng tư hơn. Thứ hai, thị trường OTC cũng mang lại sự linh hoạt. Người chơi có thể tùy chỉnh hợp đồng theo nhu cầu của họ và tìm kiếm các bên đối lập. Thứ ba, thị trường OTC ít bị điều tiết hơn. Điều đó trái ngược với giao dịch trên một sàn giao dịch phải tuân thủ các quy tắc và chính sách do cơ quan quản lý ban hành.
Tuy nhiên, thị trường OTC có thể kém thanh khoản hơn so với các sàn giao dịch – mặc dù không phải lúc nào cũng vậy. Ngoài ra, kể từ cuộc khủng hoảng năm 2008, thị trường này bắt đầu được giám sát chặt chẽ hơn để giúp thị trường phái sinh an toàn và mạnh mẽ hơn.
6. Kết
Nói chung, giá phái sinh phụ thuộc vào tài sản cơ sở. Do đó, biến động giá trong tài sản cơ sở cuối cùng ảnh hưởng đến phái sinh. Một số nhà đầu tư chọn mua phái sinh để đầu cơ, một số khác chọn như một các đầu tư phòng hộ khi giá di chuyển ngược với kỳ vọng của họ.